William De Vijlder

Als gevolg van de externe effecten van de economische activiteit heeft de lockdown niet alleen een aanzienlijke impact gehad op de economie, maar ook op het milieu. In een post-lockdown wereld is het de vraag hoe en in welke mate de beleving van de pandemie invloed zal hebben op het milieu in de komende jaren. COVID-19 kan mensen bewuster maken van hun gezondheid en van de invloed die het milieu daarop uitoefent. Dat kan het gedrag veranderen op het gebied van mobiliteit en uitgaven. Dit kan ook leiden tot meer duurzaam beleggen, wat op zijn beurt een invloed kan hebben op de bedrijfsstrategieën. Veranderingen in wereldwijde waardeketens kunnen ook een milieu-impact hebben. Voor budgettair beleid is er een kans om het kortetermijndoel te bereiken, namelijk het herstel na de pandemie stimuleren, door investeringen te doen die bijdragen aan het realiseren van de doelstellingen in verband met klimaatverandering en milieu.

De recessie van 2020 is uniek van aard en, in de recente geschiedenis, van diepte. Een even uniek herstel zou moeten volgen. De eerste fase zou bijzonder sterk moeten zijn en worden aangestuurd door de versoepeling van de lockdownmaatregelen.Daarna zou de groei vooral vraaggestuurd moeten zijn. De door de lockdown veroorzaakte vraagdaling resulteerde in gedwongen sparen. Dit overschot aan spaargeld aanspreken zou de consumptie een aanzienlijke boost geven.Maar als de werkgelegenheidsvooruitzichten fors verslechteren, zou het gedwongen sparen gedurende de lockdown veranderen in voorzorgsparen, met groeiteleurstellingen en een negatieve terugkoppeling tot gevolg.

De sombere vooruitzichten voor de arbeidsmarkt vormen een sterk argument voor maatregelen die consumentenbestedingen een boost geven en zo het herstel op koers houden.Tal van instrumenten komen in aanmerking: vouchers, verlagingen van btw-tarieven, verlagingen van inkomstenbelastingen, belastingkredieten, negatieve inkomstenbelastingen.Van die instrumenten biedt een voucherprogramma veel voordelen omdat de doelgroep, de uiteindelijke begunstigden, het type besteding en de regionale dimensie nauwkeurig kunnen worden afgestemd. De administratiekosten zijn wel aanzienlijk.

Het ondernemersvertrouwen is opgeveerd na de versoepeling van de beperkingen in verband met COVID-19. Er is een risico voor overdreven enthousiasme omdat betere bedrijfsverwachtingen ons niet vertellen waar we staan inzake het niveau van de activiteit en de vraag. De huidige fase van het herstel is mechanisch omdat de aanbodzijde weer begint te functioneren. De echte vraag evenwel is wat in de komende kwartalen aan de vraagzijde gebeurt. Bedrijven en gezinnen hebben weinig zicht op de toekomst, dus zullen ze voorzichtig blijven.

Met de versoepeling van de lockdowns zijn de laatste economische cijfers verbeterd. Dit kan een vals gevoel van comfort creëren. De effecten van de ernst van de crisis zullen nog lang in de toekomst voelbaar zijn. Een belangrijke factor is de stijging van de werkloosheid en werkloosheidsverwachtingen. Beide wegen op de gezinsuitgaven door verlies aan inkomen en meer voorzorgsparen. De grote nationale centrale banken van het Eurosysteem verwachten een stijging van de werkloosheid in 2021, ondanks het economische herstel.Wanneer de visibiliteit beperkt blijft en de druk op winsten hoog, hebben veel bedrijven geen andere keuze dan hun personeelsbestand te verminderen.

Een van de blijvende gevolgen van deze crisis is een gedwongen verhoging van de vreemd/eigen vermogen-ratio. Een hoge schuldgraad van bedrijven kan groei afremmen. Onderzoek toont aan dat firma’s met een hogere schuldgraad minder investeren dan andere. Dit vermindert de doeltreffendheid van de monetaire accommodatie. Bedrijven met een zware schuldenlast kunnen ook blijvend concurrentieverlies lijden ten opzichte van hun beter gekapitaliseerde concurrenten. Dit betekent dus dat beleidsmaatregelen om bedrijven te herkapitaliseren blijvende gunstige effecten zouden moeten hebben op groei.

De Europese Commissie stelt een uitvoerig plan voor om de groei te ondersteunen en de EU-ambities op het gebied van klimaatbeleid en digitale strategie te realiseren. Een dergelijke inspanning is noodzakelijk om te vermijden dat de huidige crisis de economische verschillen tussen lidstaten nog zou vergroten. Dit zou de werking van de Eenheidsmarkt verzwakken en op de langetermijngroei wegen. De Commissie stelt een combinatie van subsidies en leningen tegen gunstige voorwaarden voor, gefinancierd door schuld die door de EU zelf wordt uitgegeven. Gezien de weerstand van bepaalde landen tegen subsidies beloven de onderhandelingen over het voorstel moeilijk te zijn.

Financiële crisissen en, ruimer gezien, recessies en herstelperiodes hebben ongeacht de periode of het land altijd veel gemeen gehad. Recessies hebben vooral een impact op de vraagzijde, terwijl de invloed aan de aanbodzijde beperkter is. Deze keer is het anders. De door de pandemie veroorzaakte recessie zal een langdurigere invloed hebben op de verdeling van de gezinsuitgaven of zelfs op het uitgavenniveau. Meer dan bij een normale recessie zal ze ook aanzienlijke repercussies hebben op de aanbodzijde, door veranderingen in wereldwijde waardeketens, thuiswerk of verstoorde economische parameters van bedrijven die wegens social distancing hun capaciteit moeten verminderen.

De COVID-19-pandemie toont aan dat in macro-economische analyses de aanbodzijde meer aandacht verdient. Zeer lange wereldwijde waardeketens zijn misschien optimaal vanuit een kosten- en prijzenperspectief, maar kunnen operationeel gezien zeer complex en vooral broos zijn. Een veerkrachtigere aanbodzijde heeft een kostprijs, zowel op micro- als op macroniveau. Het juiste evenwicht vinden in een markteconomie is moeilijk, waardoor er – tot op zekere hoogte – een rol is weggelegd voor de overheid.

In maart is de werkgelegenheidscomponent van de inkoopmanagersindexen voor de eurozone gedaald, terwijl in de VS de nieuwe aanvragen voor werkloosheidssteun de hoogte in schoten. Bedrijven hebben flexibiliteit nodig om hun kostenbasis te beheren, maar gezinnen die door werkloosheid inkomensverlies lijden, remmen het herstel af. In de VS zal de federale overheid de werkloosheidsuitkeringen, die van staat tot staat verschillen, aanvullen. In Europa kunnen werkgevers via arbeidstijdverkortingsregelingen hun personeelsbestand aanpassen zonder hun toevlucht te moeten nemen tot dure ontslagen.

De maatregelen om de verspreiding van de pandemie te stoppen, hebben een diepgaande impact op de economie, die steeds duidelijker wordt in de economische gegevens. Nooit geziene dalingen in het ondernemersvertrouwen illustreren de noodzaak van de krachtige beleidsmaatregelen die al zijn genomen. Het opheffen van de lockdowns zal automatisch een activiteitsherstel teweegbrengen, maar er zullen wellicht bijkomende stimuli nodig zijn om het momentum in stand te houden.