William De Vijlder

Narratives – de verhalen die mensen vertellen over gebeurtenissen – kunnen gedrag beïnvloeden. In de komende jaren zullen heel wat narratives worden aangehaald als we terugkijken op de economische ontwikkelingen van 2020. Grote, onverwachte schokken doen zich voor. Op monetair vlak primeert een ‘koste wat het kost’-aanpak. Dat geldt ook steeds meer voor het begrotingsbeleid. De houding die op de financiële markten overheerst tegenover risicovolle activa is kopen in plaats van ‘laten lopen’. Met het herstelplan ‘Next Generation EU’ heeft de Europese Unie opnieuw aangetoond dat ze onder druk grote sprongen voorwaarts kan maken. Ten slotte heeft iedereen intussen de mond vol van duurzame groei. Sommige van deze narratives bieden comfort, maar andere houden ook een waarschuwing in. 

De COVID-19-pandemie zorgde voor een daling van de inflatie en in de meeste landen van de eurozone voor een toename van de inflatieverschillen tussen de sectoren. Het zal vrij lang duren voordat de activiteit voldoende hersteld is om knelpunten op de arbeidsmarkt te creëren, die – bij gebrek aan exogene schokken – een noodzakelijke voorwaarde zijn voor een breedgedragen en duurzame stijging van de inflatie. Dit suggereert dat we voor de komende jaren een slechts langzaam stijgende inflatietrend mogen verwachten. In de loop van 2021 kan het deblokkeren van de inhaalvraag – in de veronderstelling dat een vaccin voldoende wijdverspreid is – een tijdelijke opleving van de inflatie teweegbrengen. Hierbij zal een daling van de prijselasticiteit van de vraag een belangrijke rol spelen.

De aankondiging dat een van de in ontwikkeling zijnde COVID-19-vaccins uitermate efficiënt is, zorgde voor hevige reacties op de financiële markten, de weerspiegeling van een gevoel dat de groeivooruitzichten zijn veranderd. Het perspectief op een vaccin biedt de hoop dat de activiteit op middellange termijn zal normaliseren, maar de positieve impact op de groei zal tijd nodig hebben. De opvatting dat er betere tijden voor ons liggen, hangt duidelijk sterk af van de voorgestelde horizon. De beslissingen van gezinnen en bedrijven zijn evenwel niet alleen afhankelijk van de verwachte inkomens- en winstgroei, maar ook van de verdeling rond de roeiverwachtingen. Het vooruitzicht van een vaccin vermindert de kans op zeer negatieve resultaten en deze daling van de onzekerheid zou uiteindelijk moeten leiden tot een toename van de groei.

De activiteit vertraagde al voor de nieuwe lockdownmaatregelen, die de zaken verder zullen afremmen. We leven in een stop/start-economie. De krimp van de activiteit zou beperkter moeten zijn dan in maart-april. De maatregelen zijn minder streng voor de economische activiteit, de bedrijven zijn beter voorbereid en de export zou moeten profiteren van een dynamischer ondernemingsklimaat dan in het voorjaar, vooral in Azië. Het stop/start-herstel zal ook op langere termijn negatieve gevolgen hebben. De onzekerheid kan langer aanhouden, wat het risico op blijvende schade verhoogt, zoals een toename van de langdurige werkloosheid of bedrijfsfaillissementen. Ze kan de desinflatoire krachten versterken en de druk op de overheidsfinanciën verhogen. Het zal ook langer duren voor we terug op het activiteitsniveau van voor de pandemie zitten.

Bij een grote steekproef van ontwikkelde economieën vertoont de overheidsschuld als percentage van het bbp de afgelopen 40 jaar een opwaartse trend. Een hoge overheidsschuld verzwakt de veerkracht van de economie om rente- en groeischokken op te vangen, wat op een bepaald ogenblik een fiscale consolidatie noodzakelijk maakt. Daarvoor is het nu duidelijk niet het geschikte moment. De economie herstelt zich nog steeds van de COVID-19-schok en de vooruitzichten blijven erg onzeker. En als we kijken naar de zeer lage rente, is er ook geen sprake van urgentie. Dus geen spoedeisend karakter op korte termijn, maar daardoor mogen we de noodzaak om te handelen in een later stadium niet uit het oog verliezen. Anders zou de veerkracht van de economie verder verzwakken. Het zou ook een gok zijn om ervan uit te gaan dat bij elke sterke groeivertraging kwantitatieve versoepeling van de centrale bank de redding brengt.

De COVID-19-pandemie zal op langere termijn ernstige gevolgen hebben. Bepaalde bedrijfstakken zullen er direct of indirect baat bij hebben, terwijl andere zullen lijden. Het idee van bloeiende sectoren vol nieuwe kansen en andere die moeite hebben om te overleven, herinnert ons aan de creatieve destructie van Schumpeter. Een dergelijk proces kan op korte termijn enorme kosten met zich meebrengen. Uit onderzoek blijkt de cruciale rol die hierbij is weggelegd voor actieve arbeidsmarktprogramma’s. Meer algemeen moet het economische beleid zich niet alleen richten op de vraagzijde, maar ook – en in toenemende mate – op de aanbodzijde om te voorkomen dat de pandemie een langdurige rem zet op de groei.

Een belangrijke vraag bij het inschatten van het ritme van het herstel in de komende kwartalen is wat er met de bedrijfsinvesteringen zal gebeuren.Financiële analisten verwachten een winststijging van de Amerikaanse bedrijven. Als dat wordt bevestigd, kunnen we betere kasstromen verwachten die, op basis van historische relaties, met enige vertraging zouden moeten leiden tot een toename van de kapitaalvorming van bedrijven.Het is evenwel mogelijk dat bedrijven die door de pandemie hun schuldenlast hebben zien stijgen, de extra cash liever willen gebruiken om schulden terug te betalen. De onzekerheid over de kasstroom is een andere factor die kan wegen op de investeringsbereidheid.

Als gevolg van de externe effecten van de economische activiteit heeft de lockdown niet alleen een aanzienlijke impact gehad op de economie, maar ook op het milieu. In een post-lockdown wereld is het de vraag hoe en in welke mate de beleving van de pandemie invloed zal hebben op het milieu in de komende jaren. COVID-19 kan mensen bewuster maken van hun gezondheid en van de invloed die het milieu daarop uitoefent. Dat kan het gedrag veranderen op het gebied van mobiliteit en uitgaven. Dit kan ook leiden tot meer duurzaam beleggen, wat op zijn beurt een invloed kan hebben op de bedrijfsstrategieën. Veranderingen in wereldwijde waardeketens kunnen ook een milieu-impact hebben. Voor budgettair beleid is er een kans om het kortetermijndoel te bereiken, namelijk het herstel na de pandemie stimuleren, door investeringen te doen die bijdragen aan het realiseren van de doelstellingen in verband met klimaatverandering en milieu.